Düzenleme Etkililiği: Türkiye Doğal Gaz Dağıtım Sektörüne Yönelik Bir İnceleme

(Doktora Tezi-Özet)

Okan YARDIMCI

Özellikle Avrupa’da yaşanan yapısal reformun etkisi altında kabul edilmiş olan Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile Türkiye doğal gaz sektörüne yönelik liberal bir piyasa modeli hedeflenmiştir. Bu model içerisinde, rekabete açılabilen alanlarda rekabetin sağlanması, doğal tekel niteliğini haiz alanlarda ise rekabet ortamının sonuçlarını üretecek düzenlemeler yapılması planlanmıştır.

Kanunun amaç kısmında belirtilmiş olan; doğal gazın kaliteli, sürekli, ucuz, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde çevreye zarar vermeyecek şekilde tüketicilerin kullanımına sunulmasına yönelik hedefler; özellikle doğal tekel alanlarda etkili düzenleme yapma ihtiyacını doğurmaktadır. Şebeke yatırımlarının yoğun olduğu bu özel alanlara yönelik yapılan düzenlemelerin sonuçları ve düzenlenen şirketlerin performansları, düzenleme otoritesinin başarısını test edebileceğimiz önemli araçlardan bir tanesidir.

Bu çalışmada, Türkiye doğal gaz dağıtım sektörüne yönelik uygulamalar ve dağıtım şirketlerine yönelik verimlilik, etkinlik ve hizmet kalitesi analizleri yoluyla; dağıtım sektöründe düzenleme etkililiği incelenmiştir. Piyasa modeliyle hedeflenmiş olan yapının temel unsurlarına değinilmekle birlikte; sonuçlar, piyasa başarısızlığının test edilmesi gibi iktisadi yaklaşımlara ilişkin çıkarımlardan ziyade, düzenleme etkililiği boyutunda ele alınmıştır.

Bu kapsamda, doğal gaz dağıtım faaliyetine yönelik yapılan önemli düzenlemeler, planlanan ile gerçekleşen arasındaki farklılıklar çerçevesinde ve düzenleme ekonomisi boyutuyla analiz edilmiş ve gerçekleştirilen bazı düzenlemelerin etkili sonuçlar vermediği görülmüştür. Kamu-özel sektör şirketlerine yönelik karşılaştırmalar, şirketlerin performansları ve araştırma ve geliştirme harcamaları incelendiğinde piyasa modeli ile beklenen yapıdan uzaklaşıldığı anlaşılmaktadır.   

Türkiye doğal gaz dağıtım şirketlerinin uyguladıkları tarifeler, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından belirlenmektedir. Bu belirleme yapılırken popüler bir teşvik yöntemi olan, fiyat tavanı yöntemi kullanılmaktadır. Genel olarak teşvik yöntemlerinin şirketleri, maliyetleri düşürmek yoluyla verimliliğe sevk ettiğini; öte yandan hizmet kalitesi açısından isteksizliğe yönelttiğini söylemek mümkündür. Dağıtım şirketlerinin verilerinden hareketle yapılan ampirik bir çalışma ile Türkiye doğal gaz dağıtım şirketleri verimlilik ve hizmet kalitesi çerçevesinde incelenmiştir. Şirketlerin verimlilik skorları Veri Zarflama Analizi gibi parametrik olmayan bir yöntem ve Stokastik Sınır Analizi gibi parametrik bir yöntem ile belirlenmiştir. Aynı dağıtım şirketleri hizmet kalitesi skorları açısından da sıralanmış ve verimlilik ile hizmet kalitesi arasındaki ilişki irdelenerek verimli şirketlerin hizmet kalitesinden ödün verdikleri sonucuna ulaşılmıştır.

Netice itibariyle, gerçekleştirilen düzenlemeler yoluyla, doğal gazın yaygınlaştırılması yönündeki temel amaca ulaşıldığı; ancak tüketicilerin yüksek maliyetlere ya da düşük hizmet kalitesine katlanmak zorunda oldukları bir yapının tesis edildiği anlaşılmıştır. Sektörün gelişimine ve özellikle Aratırma ve Geliştirme yatırımları yoluyla maliyetlerin düşürülmesine yönelik uygulamaların etkili bir şekilde gerçekleştirilmediği görülmüştür. Elde edilen sonuçlar, kısmen düzenleme başarısızlığı olarak değerlendirilmiştir.

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/

Tez No: 434299

22.06.2019 tarihine kadar kullanımı yazar tarafından kısıtlanmıştır.